مقیاس مکان و دلبستگی: ارزیابی تأثیر مقیاس مکانی بر مدل دلبستگی ساکنین (نمونه موردی محله سرخاب و شهرک رشدیه شهر تبریز)

با توجه به مسئله افزایش نقل و انتقال در مکان های سکونتی و تضعیف ارتباط ساکنین با این مکان ها، تحقیق حاضر با هدف ارتقاء دلبستگی ساکنین به سه مقیاس مکانی (خانه، محله و شهر) و تقویت تصویر ذهنی آنها از محله و شهر، در تلاش است در فرایند تحقیق، به یافتن ارتباط میزان دلبستگی ساکنین با سه مقیاس مکانی و نیز ارتباط بین عوامل فردی و دلبستگی، و دریافت تصویر ذهنی ساکنین از محله و شهر بر اساس تحلیل ترسیمات نقشه های شناختی ساکنین بپردازد. بنابراین تحقیق با فرض دلبستگی کمتر ساکنین به محله تاریخی سرخاب، به دو روش کیفی و بیشتر کمی (با رویکرد اثباتی) شامل ترسیم نقشه شناختی، پرسشنامه و مصاحبه به شیوه تطبیقی- مقایسه ای در میان ساکنین محله تاریخی سرخاب و شهرک رشدیه (دو بخش ویلایی و آپارتمانی) در شهر تبریز انجام گرفت. تحلیل یافته های نقشه های شناختی نشان می دهد که در محله تاریخی سرخاب، نشانه (نظم نقطه ای) و در شهرک رشدیه، مسیر (نظم خطی) نقش موثرتری در تصویر ذهنی ساکنین از محله دارد، در مقیاس شهر نیز گره در تصویر ذهنی ساکنین محله سرخاب و حوزه (نظم فضایی یا سطحی) در تصویر ذهنی ساکنین شهرک رشدیه، نقش قویتری دارد. یافته ها در بررسی میزان دلبستگی ساکنین و ارتباط با مقیاس مکانی نشان می دهد که در محله سرخاب (واقع در بافت تاریخی و فرسوده ارگانیک نوع ویلایی) با ویژگی های انسانی (سطح اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) پایین، ارتباط منحنی (u) شکل (دلبستگی حداقل به محله در مقایسه با خانه و شهر) برقرار است (این یافته ها در تضاد با یافته های برخی محققان همچون لویکا، ناسار، رایت و لیونز، لوو و لاوجوی و نیز در تأیید بخشی از یافته های محققانی مانند هرناندز و هیدالگو، و یافته های کیم و کاپلان می باشد). اما در شهرک رشدیه (واقع در بافت جدید و طراحی شده) نوع ویلایی با ویژگی های انسانی بالا، ارتباط (l) شکل (دلبستگی به محله کمتر از خانه و برابر با شهر) و در شهرک رشدیه نوع آپارتمانی با ویژگی های انسانی بالا، ارتباط خطی نزولی برقرار است (دلبستگی به محله کمتر از خانه و بیشتر از شهر). بنابراین نوع مسکن در محلاتی با ویژگی های مکانی و انسانی مثبت، بر بعد عاطفی دلبستگی تأثیرگذارتر است، از میان سه بعد شناختی، عاطفی و رفتاری، بعد عاطفی بر میزان دلبستگی ساکنین به سه مقیاس مکانی، نقش غیرثابت و قویتری دارد، اما ابعاد دیگر ثابت می باشد، بدین معنی که ارتباط بین مقیاس مکان و بعد شناختی دلبستگی به شکل ثابت، منحنی (u) و بعد رفتاری به شکل ثابت، خطی نزولی (مطابق با یافته های استفن و لیبرمن) می باشد، بنابراین نتایج یافته های تحقیق نشان می دهد که میزان دلبستگی ساکنین بسته به سطح تحلیل یا مقیاس های مکانی (خانه، محله و شهر) متفاوت است و ارتباط بین مقیاس مکان و میزان دلبستگی ساکنین، به نوع مسکن و ویژگی های انسانی و مکانی محلات وابسته می باشد.